Αριδαία- Αλμωπία : Ιστορική Αναδρομή 1385- 1912 από τον Γιώργο Λιούγκα

 

Ένα μικρό ιστορικό ταξίδι στην αρχαία Αλμωπία, χώρα του μυθικού ήρωα Άλμωπα, γιου του Ποσειδώνα. Η Αλμωπία έχει υδατογενή προέλευση και προσχωσιγενή.

Κατά την τοπική παράδοση, που το επιβεβαιώνει και η επιστήμη, παλιά, ήταν λίμνη και πήρε τη σημερινή μορφή της από συνεχείς προσχώσεις φερτής ύλης απ' τα απόκρημνα κι εύθριπτα πετρώματα των βουνών που την περιβάλλουν σαν πέταλο.. Κατά τη βυζαντινή εποχή, αναφέρεται ως Μογλενά απ' το μούχλα, μούγλα = Μογλενά, ή απ' την ομίχλη, μίχλη, μίγκλη, μούγκλα, μούχλα που σημαίνουν τόπο υγρό ή νέφωσης, όπως και πράγματι είναι η περιφέρεια, υγρή με περίσσια ομίχλη, και πολλά νερά επιφανειακά και υπόγεια Κατά την τουρκοκρατία ως Καρατζόβα. (δηλ. μαύρος κάμπος ή πεδιάδα) KARACA ( = Καρατζά) = τούρκικο επίθετο = μελαχροινός, μαύρος OVA ( = οβα) =τούρκικο όνομα = πεδιάδα, κάμπος, οπότε, καρατζόβα. Καρατζόβα την ονόμαζαν οι τούρκοι, ίσως κατά μία παράδοση, απ' τον τούρκο καταχτητή της, που λεγόταν Καρατζάς δηλ. ο κάμπος του Καρατζά. Τα ποτάμια που την διασχίζουν είναι ο Μογλενίτικος ή Μαυροπόταμος (τουρκικά Καρατζά) και πηγάζει απ' το όρος Βόρας ( = Καϊμακτσαλάν) και Ασπροπόταμος ( = Μπέλιτσα) που ενώνεται με τον Μογλενίτικο όξω απ΄ το χωριό Υδραία, που είναι συνοικισμός της Αριδαίας (παλιά Αρδέα), πρωτεύουσας της επαρχίας Αλμωπίας σήμερα. Η Αριδαία αναπτύχθηκε σε κωμόπολη μετά το 1923 με την εγκατάσταση σε αυτήν προσφύγων από τη Μικρά Ασία. 

 Η Αλμωπία υποδουλώθηκε στους Τούρκους κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ του 1385 και 1389 με την εκστρατεία του Μουράτ Α΄ και του Τιμουρτάς πασά. Η παράδοση συνδέει το γεγονός με τον Γαζή Εβρενός, που έκανε έδρα του τα Γιαννιτσά. Στην Αλμωπία ο Χριστιανισμός διαδόθηκε απ' τα πρώτα χρόνια που φάνηκε στον Ελλαδικό χώρο. Απ' τον Β', προς τον Γ', αιώνα μ. Χ. όλη η περιοχή ήταν Χριστιανική και αρχικά υπαγόταν στον Πάπα της Ρώμης με βάση τη διαίρεση πούκανε ο Μέγας Κων) τίνος στο κράτος του.

Επί Ιουστινιανού όμως με τις νεαρές ( = νόμοι) II και 131, η Αλμωπία υπαγόταν στον Αρχιεπίεκοπο Αχρίδας γιατί ήθελε να τον εξυψώσει ο Ιουστινιανός, μιας κι η ιδιαίτερη πατρίδα του, γειτνίαζε με την Αχρίδα.

Τούτο το θρησκευτικό καθεστώς κράτησε ως το 1767 όταν καταργήθηκε η Αρχιεπισκοπή Αχρίδας, οπότε η Αλμωπία υπάγεται στο οικουμενικό Πατριαρχείο.

Ο ιστορικός και γεωγράφος της εποχής του Ιουστινιανού Ιεροκλής (528 — 535 μ. Χ.) στο «Συνέκδημο» αναφέρει την Αλμωπία.

Αργότερα, με τους πολέμους βουλγάρων και βυζαντινών, η μητρόπολη Μογλενών, αναφέρεται ως όριο (σύνορα) μεταξύ των δύο κρατών.

Η Επισκοπή Μογλενών υπάρχει όλα τούτα τα χρόνια και παθαίνει ό,τι όλοι οι Χριστιανοί.

Το 1719 ανυψώθηκε σε Μητρόπολη και αναφέρεται ως Μητρόπολη Μογλενών και Κατρανίτζης ( = Πύργοι Εορδαίας), το 1762, με έδρα την Κατράντζα όπου μεταφέρθηκε μετά τον εξισλαμισμό του Επισκόπου της.

Κατά το 1855 μεταξύ των «Από Αχρίδος προστεθειμένων Μητροπολιτών» στον Οικουμενικό Θρόνο Κων) πόλεως, κατέχει την η' θέση.

Στις 4—9—1928, βάσει του Πατριαρχικού Συνοδικού Τόμου Κων) πόλεως, οι Μητροπόλεις των νέων χωρών (αυτών που λευτερώθηκαν το 1912—13) ενώθηκαν διοικητικά με την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας,

Το 1925 η Μητρόπολη Μογλενών και Φλωρίνης, μετονομάστηκε σε Μητρόπολη Φλωρίνης και Αλμωπίας και αργότερα και Εορδαίας (το 1943).

Από 22—6—1967, με πράξη της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος που δημοσιεύτηκε στο 577)8—9—1967 Φ.Ε.Κ. (τ. Β'.) η επαρχία Αλμωπίας, του Νομού Πέλλας αποσπάστηκε απ' τη Μητρόπολη Φλώρινας, Αλμωπίας και Εορδαίας και υπάγεται στη Μητρόπολη Εδέσσης και Πέλλης. Εξαιτίας της προσηλυτιστικής μανίας των Τούρκων η Ορθοδοξία βρήκε καταφύγιο στην Άνω Αλμωπία και ο Μητροπολίτης Μογλενών μετέφερε την έδρα του από τα Μογλενά στη Νότια. Ωστόσο, η τουρκική καταπίεση έγινε αβάσταχτη τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Αποτέλεσμά της ήταν ο ομαδικός εξισλαμισμός των κατοίκων της Νότιας το Πάσχα του 1759 με πρόταση του ίδιου του Μητροπολίτη Ιωάννη. Από την εθνική προσπάθεια του 1821 η ιστορία κατέγραψε τη δράση του οπλαρχηγού Αγγελή Γάτσου και του αδελφού του Πέτρου από τους Σαρακηνούς με τα παλικάρια τους στην άμυνα της πολιορκημένης Νάουσας το 1822. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας καθιερώθηκε για την περιοχή το όνομα Καρατζόβα (καρατζά οβασί = μαύρος κάμπος), που χρησιμοποιείται παράλληλα με αυτό των Μογλενών Σφοδρότατες συγκρούσεις έλαβαν χώρα στην Αλμωπία κατά τον ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα (1904–1908). Δεκάδες ανταρτικά σώματα προωθήθηκαν από την Ελλάδα ή συγκροτήθηκαν από Έλληνες της περιοχής και αντιτάχτηκαν με επιτυχία στην άγρια και αιματηρή προσπάθεια των Βουλγάρων να επιτύχουν τον βίαιο εκβουλγαρισμό των κατοίκων της περιοχής. Από τα δραματικότερα γεγονότα της εποχής είναι η σύγκρουση που επέφερε το θάνατο του καπετάν Γαρέφη στις 6 Αυγούστου του 1906.

Απελευθέρωση 

Την 4η Νοεμβρίου του 1912 και ενώ διαρκούσε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, ένα ελληνικό τάγμα εισήλθε στην Αριδαία και παρέλαβε την ήδη ελεγχόμενη από τον αρχιμανδρίτη οπλαρχηγό Νίκανδρο Παπαϊωάννου και τους Προμαχιώτες αντάρτες του πόλη και περιοχή. Ο Παπα-Νίκανδρος, κατά κόσμον Αναστάσιος Παπαϊωάννου, γεννήθηκε στο Μεγάλο Βογιαλίκι ή Μπογιαλίκι της Ανατολικής Θράκης το έτος 1876 ή 1877. Μετά της εγκύκλιες σπουδές στην ιδιαίτερη πατρίδα του, διορίζεται το 1899 ως δάσκαλος στη Χάλκη της Δωδεκανήσου. Το 1900 εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη διάρκεια των σπουδών του, παρακολουθεί βαθύτατα ανήσυχος τα γεγονότα στη Μακεδονία και τη Θράκη και συμμετέχει ενεργά στην "Εθνική Άμυνα". Ενώ βρισκόταν στο τελευταίο έτος των σπουδών του, επί πτυχίο, πληροφορείται την έναρξη του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα, εγκαταλείπει τη Νομική και μεταβαίνει αρχικά, ως δάσκαλος, στις Καρυές της Ανατολικής Θράκης (1900-1903) και στη συνέχεια ως διευθυντής της Επταταξίου Αστικής Σχολής Δοϊράνης (1906-1909).

Από τη θέση αυτή συμμετέχει ενεργά στην οργάνωση του Μακεδονικού Αγώνα στις περιοχές Γεβγελή, Δοϊράνης και Αλμωπίας (Καρατζόβας). Το έτος 1908, με παρότρυνση της ηγεσίας του Ελληνικού Προξενείου Θεσσαλονίκης, χειτοτονήθηκε ιερέας και του ανατέθηκε η κρίσιμη θέση του Αρχιερατικού Επιτρόπου Καρατζόβας. Από τη θέση αυτή οργάνωσε ομάδα Μακεδονομάχων από τα χωριά Μπάχοβο (Πρόμαχοι), Τσερνέσοβο (Γαρέφι), Τρέσινο (Όρμα), Πόζαρ (Λουτράκι), Στράιτσα (Ίδας), Πρεμπόδιστα (Σωσάνδρα) κ.ά. και συμμετέχει δραστικά στην απόκρουση των σχεδίων των Βουλγάρων κομιτατζήδων να αλλοιώσουν τις συνειδήσεις των Πατριαρχικών γηγενών της περιοχής και στην ενδυνάμωση του ηθικού των καταπιεζόμενων Μακεδόνων. (Ιωάννης Παπαλαζάρου, εκπαιδευτικός –συγγραφέας)

Στη διάρκεια του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1912) η στάση του ήταν καθοριστική στην απελευθέρωση της Αριδαίας (4 Νοεμβρίου 1912).